اکوکاردیوگرافی قلب چیست؟
مقدمه
قلب به‌عنوان مهم‌ترین عضو بدن، همیشه باید تحت پایش و بررسی دقیق قرار گیرد. یکی از دقیق‌ترین، بی‌خطرترین و رایج‌ترین روش‌های بررسی عملکرد و ساختار قلب، اکوکاردیوگرافی قلب (Echocardiography) است.
این روش با استفاده از امواج صوتی (اولتراسوند) تصاویری زنده و دقیق از قلب تهیه می‌کند. با کمک آن می‌توان وضعیت دریچه‌ها، دیواره‌ها، حفره‌های قلبی و میزان خون‌رسانی را بررسی کرد؛ آن هم بدون کوچک‌ترین درد یا تهاجم.
اکوکاردیوگرافی قلب چگونه انجام می‌شود؟
در اکوکاردیوگرافی، پزشک یا تکنسین، دستگاهی به نام پروب را روی قفسه سینه بیمار حرکت می‌دهد. این دستگاه امواج صوتی با فرکانس بالا به سمت قلب می‌فرستد و بازتاب این امواج تصویری دقیق از ساختار و حرکت قلب را روی مانیتور نمایش می‌دهد.
در بسیاری موارد، همراه با تصویر، صدای ضربان و جریان خون نیز شنیده می‌شود. این روش شبیه سونوگرافی است، اما مخصوص قلب.
انواع اکوکاردیوگرافی قلب
اکوکاردیوگرافی انواع مختلفی دارد که بسته به نیاز و شرایط بیمار توسط پزشک انتخاب می‌شود:
۱. اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک (TTE)
رایج‌ترین نوع اکو است که از روی قفسه سینه انجام می‌شود. بیمار به پشت می‌خوابد و پروب روی سینه حرکت داده می‌شود.
۲. اکو مری (TEE)
در مواردی که تصاویر دقیق‌تری نیاز است، پروب از طریق دهان وارد مری می‌شود تا قلب را از نزدیک‌تر ببیند. مخصوصاً برای بررسی دریچه‌ها، لخته‌ها یا عفونت‌های قلبی کاربرد دارد.
۳. اکو استرس (Stress Echo)
در این نوع، اکو در حین یا بلافاصله بعد از ورزش (یا تزریق دارو برای بالا بردن ضربان) انجام می‌شود تا عملکرد قلب در شرایط استرس‌زا بررسی شود.
۴. اکو داپلر (Doppler Echo)
برای بررسی جهت و سرعت جریان خون در قلب و عروق کاربرد دارد. در تشخیص نارسایی یا تنگی دریچه‌ها بسیار مفید است.
۵. اکو سه‌بعدی (3D Echo)
نسخه پیشرفته‌ای از اکو است که تصاویر دقیق‌تری در سه بعد ارائه می‌دهد، مخصوصاً قبل از جراحی یا تعویض دریچه.
اکوکاردیوگرافی قلب برای چه بیمارانی توصیه می‌شود؟
اکو روش بسیار ارزشمندی برای تشخیص و پیگیری طیف وسیعی از بیماری‌های قلبی است:
- درد یا فشار قفسه سینه
- تنگی نفس یا ضعف ناگهانی
- بررسی دریچه‌های قلبی (تنگی، نارسایی)
- پیگیری بیماری‌های مادرزادی قلب
- ارزیابی عملکرد بطن‌ها
- بررسی وجود لخته، توده یا عفونت در قلب
- بررسی عملکرد قلب بعد از سکته قلبی یا جراحی
مزایای اکوکاردیوگرافی قلب
- غیر تهاجمی و بدون درد
- بدون نیاز به اشعه (برخلاف سی‌تی یا رادیوگرافی)
- نتایج فوری و قابل تفسیر در همان جلسه
- قابل انجام برای تمامی سنین، حتی جنین
- اطلاعات دقیق درباره اندازه قلب، ضخامت دیواره‌ها و کارایی دریچه‌ها
تفاوت اکو با نوار قلب، آنژیوگرافی و اسکن هسته‌ای
| ویژگی | اکوکاردیوگرافی | نوار قلب (ECG) | آنژیوگرافی | اسکن هسته‌ای |
| نوع تصویر | ساختار و عملکرد قلب | فعالیت الکتریکی | عروق کرونر | جریان خون |
| تهاجمی بودن | غیر تهاجمی | غیر تهاجمی | تهاجمی | نیمه تهاجمی |
| دقت ساختاری | بالا | کم | بسیار بالا | متوسط |
| کاربرد | دریچه، عملکرد، توده، مایع | آریتمی، سکته | تنگی عروق | ایسکمی قلبی |
آیا اکوکاردیوگرافی درد دارد؟
خیر. اکو یکی از ساده‌ترین روش‌های تصویربرداری پزشکی است. بیمار روی تخت دراز می‌کشد و تنها کمی ژل سرد روی پوست زده می‌شود تا پروب بهتر حرکت کند. در اکو مری ممکن است از داروی آرام‌بخش استفاده شود، اما باز هم بی‌درد و بی‌خطر است.
آیا برای اکو نیاز به آمادگی خاصی هست؟
برای اکو معمولی (ترانس توراسیک)، نیاز به هیچ آمادگی خاصی نیست. اما برای اکو مری:
- ۴ تا ۶ ساعت قبل باید ناشتا باشید
- دندان مصنوعی باید خارج شود
- همراه داشتن فردی برای بازگشت به خانه توصیه می‌شود
اکو قلب چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان معمول انجام اکو بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه است. در موارد خاص یا انواع تخصصی‌تر، ممکن است کمی بیشتر طول بکشد.
آیا انجام اکوکاردیوگرافی عوارض دارد؟
اکوکاردیوگرافی قلب به‌عنوان یک روش بی‌خطر شناخته می‌شود و تاکنون عارضه خاصی برای آن گزارش نشده است. در موارد نادر، اکو مری ممکن است باعث گلو درد یا تهوع موقت شود، که سریع برطرف می‌شود.
اکو در دوران بارداری
اکو روشی ایمن برای مادر و جنین است. در زنان باردار با علائم قلبی یا سابقه بیماری مادرزادی قلب، اکو می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. همچنین در بررسی سلامت جنین (اکوی جنینی) نیز استفاده می‌شود.
تکرار اکوکاردیوگرافی: چند وقت یکبار؟
بسته به وضعیت بالینی، پزشک ممکن است توصیه به تکرار اکو در فواصل منظم کند:
- در بیماری‌های پیشرونده دریچه‌ای: هر ۶ تا ۱۲ ماه
- بعد از سکته قلبی: معمولاً طی روزهای اولیه
- در بیماران با نارسایی قلبی: بسته به علائم و درمان
- در بیماران بدون علامت: معمولاً نیاز به تکرار مکرر نیست مگر پزشک تجویز کند
جمع‌بندی
اکوکاردیوگرافی قلب یک روش دقیق، ایمن و غیر تهاجمی برای بررسی ساختار و عملکرد قلب است. با استفاده از امواج اولتراسوند، پزشک می‌تواند وضعیت دریچه‌ها، عضلات قلب، جریان خون و فشار داخل قلب را ارزیابی کند. این روش در تشخیص، پیگیری و حتی غربالگری بیماری‌های قلبی کاربرد گسترده‌ای دارد.
اگر دچار تنگی نفس، درد سینه، سابقه خانوادگی بیماری قلبی یا علائم مشکوک هستید، انجام اکو می‌تواند گامی حیاتی برای تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع باشد.
منابع:
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/echocardiogram/about/pac-20393856
https://www.heart.org/en/health-topics/heart-attack/diagnosing-a-heart-attack/echocardiogram-echo
