التهاب عروق خونی که در اصطلاح پزشکی بهش “واسکولیت” گفته می‌شه، یه بیماری التهابیه که دیواره رگ‌های خونی رو هدف قرار می‌ده. این رگ‌ها شامل شریان‌ها، وریدها و مویرگ‌ها می‌شن و وظیفه انتقال خون، اکسیژن و مواد مغذی به اندام‌ها و بافت‌های بدن رو دارن. وقتی التهاب رخ می‌ده، رگ‌ها ممکنه باریک بشن، مسدود بشن یا حتی ضعیف بشن و پاره شن. این اختلال می‌تونه جریان خون رو مختل کنه و به مشکلات جدی مثل نارسایی اندام‌ها یا حتی مرگ منجر بشه. واسکولیت یه بیماری نادره، اما تنوع علل و علائمش باعث می‌شه که شناختش برای پیشگیری و درمان خیلی مهم باشه.
علل ایجاد التهاب عروق خونی چیست؟
علل واسکولیت به دو دسته اصلی تقسیم می‌شن: اولیه و ثانویه. واسکولیت اولیه بدون دلیل مشخصی شروع می‌شه و اغلب به بیماری‌های خودایمنی مثل گرانولوماتوز با پلی‌آنژئیت (GPA) یا پلی‌آرتریت نودوزا ربط داره. تو این حالت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به رگ‌های خونی حمله می‌کنه و التهاب رو شروع می‌کنه. واسکولیت ثانویه اما به عوامل خارجی مثل عفونت‌ها، داروها یا بیماری‌های دیگه بستگی داره. مثلاً ویروس هپاتیت B و C می‌تونه التهاب رگ‌ها رو تحریک کنه. باکتری‌هایی مثل استرپتوکوک یا حتی قارچ‌ها هم گاهی مسئولن. داروهایی مثل آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل پنی‌سیلین)، داروهای ضدتشنج یا حتی مواد شیمیایی خاص هم می‌تونن واکنش التهابی رو فعال کنن. عوامل ژنتیکی هم نقش دارن؛ مثلاً سابقه خانوادگی واسکولیت می‌تونه احتمال ابتلا رو بالا ببره.
انواع واسکولیت و ویژگی‌هاشون
واسکولیت رو بر اساس اندازه رگ‌های درگیر به سه دسته اصلی تقسیم می‌کنن: رگ‌های بزرگ، متوسط و کوچک. واسکولیت رگ‌های بزرگ مثل “آرتریت تمپورال” شریان‌های بزرگ سر و گردن رو درگیر می‌کنه و معمولاً تو افراد بالای 50 سال دیده می‌شه. این بیماری با سردرد شدید، درد فک موقع جویدن و حتی کاهش بینایی همراهه. “تاکایاسو” هم یه نوع دیگه‌ست که شریان‌های بزرگ مثل آئورت رو هدف قرار می‌ده و بیشتر تو زنان جوون شایعه. واسکولیت رگ‌های متوسط مثل “پلی‌آرتریت نودوزا” به شریان‌های عضلانی حمله می‌کنه و می‌تونه کلیه‌ها، روده‌ها و اعصاب رو درگیر کنه. واسکولیت رگ‌های کوچک مثل “بیماری بهجت” یا “واسکولیت ANCA مثبت” مویرگ‌ها و رگ‌های ریز رو تحت تأثیر قرار می‌ده و با علائمی مثل بثورات پوستی و خونریزی همراهه. هر نوع ویژگی‌های خاص خودش رو داره و تشخیصش نیاز به بررسی دقیق داره.
علائم التهاب عروق خونی چطور ظاهر می‌شن؟
علائم واسکولیت خیلی متنوعن و به این بستگی دارن که کدوم رگ‌ها و اندام‌ها درگیر شدن. علائم عمومی که تو بیشتر موارد دیده می‌شن شامل تب مداوم، خستگی شدید، کاهش وزن بدون دلیل و دردهای عضلانی یا مفصلی‌ان. اگه رگ‌های پوستی ملتهب بشن، لکه‌های قرمز یا بنفش (پورپورا) رو پوست ظاهر می‌شه که گاهی دردناکه. درگیری رگ‌های ریه می‌تونه سرفه خشک، تنگی نفس یا حتی خونریزی ریوی ایجاد کنه. اگه رگ‌های کلیه درگیر بشن، علائم مثل خون تو ادرار، فشار خون بالا یا نارسایی کلیه دیده می‌شه. واسکولیت مغزی می‌تونه سردرد، گیجی یا سکته مغزی رو به دنبال داشته باشه. تو موارد نادر، انسداد شریان‌های قلب می‌تونه حمله قلبی رو تحریک کنه. این تنوع علائم باعث می‌شه که تشخیص سریع بیماری سخت باشه.
روش‌های تشخیص واسکولیت
برای تشخیص التهاب عروق خونی، پزشک‌ها از یه رویکرد چندمرحله‌ای استفاده می‌کنن. اول آزمایش خون انجام می‌شه تا سطح التهاب بدن بررسی بشه. مثلاً سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) و پروتئین واکنشی C (CRP) بالا بودن التهاب رو نشون می‌دن. آزمایش آنتی‌بادی ضد هسته (ANA) یا آنتی‌بادی ضدسیتوپلاسمی نوتروفیل (ANCA) هم برای تشخیص بیماری‌های خودایمنی کاربرد داره. بیوپسی از رگ یا بافت درگیر، مثل پوست یا کلیه، مطمئن‌ترین روش تشخیصه و التهاب رو مستقیم نشون می‌ده. تصویربرداری مثل سونوگرافی داپلر، سی‌تی آنژیوگرافی یا MRI هم برای دیدن وضعیت رگ‌ها و میزان آسیب استفاده می‌شه. تشخیص زودهنگام حیاتیه چون درمان به موقع می‌تونه جلوی عوارض خطرناک رو بگیره.
درمان التهاب عروق خونی چگونه انجام می‌شه؟
درمان واسکولیت بستگی به شدت بیماری و اندام‌های درگیر داره. هدف اصلی، کاهش التهاب و محافظت از اندام‌هاست. کورتیکواستروئیدها مثل پردنیزولون یا دگزامتازون اولین انتخابن و التهاب رو سریع کم می‌کنن. تو موارد شدیدتر، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مثل آزاتیوپرین، سیکلوفسفامید یا ریتوکسیماب تجویز می‌شه تا فعالیت سیستم ایمنی کنترل بشه. اگه عفونت عامل بیماری باشه، درمان با آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدویروسی انجام می‌شه. برای مدیریت علائم، داروهای ضددرد یا ضدفشار خون هم گاهی لازمه. تغییر سبک زندگی هم مهمه؛ مثلاً رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها (مثل میوه‌ها و سبزیجات) و ورزش ملایم می‌تونه به بهبود کمک کنه. تو موارد پیشرفته، جراحی مثل آنژیوپلاستی ممکنه برای باز کردن رگ‌ها لازم بشه.
پیشگیری و مدیریت طولانی‌مدت
هرچند نمی‌شه از همه موارد واسکولیت پیشگیری کرد، اما کنترل عوامل خطر می‌تونه موثر باشه. مثلاً دوری از داروهای محرک، درمان سریع عفونت‌ها و چکاپ منظم می‌تونه ریسک رو کم کنه. افراد مبتلا باید با پزشک‌شون همکاری نزدیک داشته باشن و داروها رو طبق برنامه مصرف کنن. عوارض جانبی داروها مثل پوکی استخوان یا افزایش وزن هم باید مدیریت بشه. حمایت خانوادگی و مشاوره روانشناسی هم برای کنار اومدن با این بیماری مزمن خیلی کمک‌کننده‌ست.
جمع‌بندی
التهاب عروق خونی یه بیماری پیچیده‌ست که نیاز به آگاهی و توجه داره. از علل خودایمنی گرفته تا عفونت‌ها و داروها، عوامل مختلفی می‌تونن رگ‌ها رو ملتهب کنن. شناخت علائم، تشخیص دقیق و درمان به موقع می‌تونه کیفیت زندگی افراد مبتلا رو بالا ببره و از عوارض جدی جلوگیری کنه. اگه علائم مشکوکی مثل تب مداوم یا بثورات پوستی دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
2. لینک منابع
